مقدمه
رابطه وکیل و موکل، یکی از مهم‌ترین روابط حقوقی است که بر پایه اعتماد متقابل استوار شده است. وکیل به‌عنوان نماینده قانونی موکل، وظیفه دارد تا از حقوق و منافع موکل دفاع کند. در این یادداشت، به بررسی حقوق موکل در برابر وکیل، تفاوت بین تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه در وکالت، مسئولیت‌های حرفه‌ای وکیل و راه‌های شکایت از وکیل می‌پردازیم.
حقوق موکل در برابر وکیل
موکل به‌عنوان شخصی که به‌دنبال احقاق حق خود است، حقوق مشخصی در برابر وکیل دارد که در قوانین مختلف به آن اشاره شده است. برخی از مهم‌ترین این حقوق عبارتند از:
حق انتخاب وکیل: ماده 31 قانون آیین دادرسی مدنی به افراد حق می‌دهد تا در هر دعوا حداکثر تا دو نفر وکیل را به‌طور آزادانه انتخاب و به دادگاه معرفی نمایند.. لازم به ذکر است که موکل پس از انتخاب وکیل، مکلف است تمام واقعیت را برای او بیان کند و وکیل را نسبت‌به هرآنچه که مربوط‌به پرونده و مؤثر در آن است، مطلع کند. درصورت کتمان حقایق از جانب موکل، مسئولیتی متوجه وکیل نخواهد بود.
حق دریافت مشاوره مناسب: وکیل موظف است موکل را از راهکارهای قانونی آگاه سازد و در به‌کارگیری شیوه‌های حل‌وفصل اختلاف، غبطۀ موکل را در چارچوب مقررات قانونی رعایت کند؛ همچنین در سایر موارد همچون اصول و تشریفات دادرسی، نحوۀ اقامۀ دعوا و صلاحیت مراجع قضایی، براساس دانش و تخصص خود مناسب‌ترین مشاوره را به موکل ارائه دهد.
حق شکایت از وکیل: در صورت تخلف وکیل، موکل می‌تواند به کانون وکلای دادگستری یا مراجع قضایی شکایت کند.
تفاوت بین تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه
بسیار شنیده می‌شود که وکلا قبل از تنظیم وکالتنامه، اعلام می‌دارند که تعهد وکیل "تعهد به وسیله" است، نه "تعهد به نتیجه"؛ این سؤال مطرح می‌شود که تعهد به وسیله و یا تعهد به نتیجه به چه معنا هستند؟ و این دو نوع تعهد چه تفاوتی دارند؟
در پاسخ باید گفت: یکی از مباحث مهم در روابط قراردادی، تفاوت بین تعهد به وسیله و تعهد به نتیجه است. در ادامه به توضیح هریک از این انواع می‌پردازیم و تفاوت این دو را بررسی می‌کنیم:
تعهد به وسیله: در این نوع تعهد، یکی از طرفین قرارداد متعهد می‌شود که تمام تلاش خود را برای پیگیری اجرا و انجام تعهد به‌کار گیرد، اما مسئولیت موفقیت نهایی بر عهده او نیست و تضمینی برای حصول نتیجه نهایی وجود ندارد. به‌عبارت‌دیگر، اگر متعهد (در اینجا وکیل) با حسن نیت و به بهترین شکل ممکن عمل کند، حتی اگر نتیجه مطلوب حاصل نشود، مسئولیت حقوقی نخواهد داشت.
تعهد به نتیجه: در این نوع تعهد، یکی از طرفین قرارداد متعهد می‌شود که به نتیجه خاصی برسد. متعهد موظف است به هر طریق ممکن، نتیجه مورد نظر را حاصل کند و اگر نتیجه حاصل نشود، متعهد مسئول جبران خسارت خواهد بود.
طبق منشور اخلاق حرفه‌ای وکالت، وکیل نباید حصول نتیجه مطلوب موکل را به‌طور صریح یا ضمنی تضمین کند. بنابراین، مشهور است که تعهد وکیل، تعهد به وسیله است نه تعهد به نتیجه.
مسئولیت‌های وکیل در صورت تخلف
در صورت تخلف وکیل از وظایف خود، موکل می‌تواند از وی مطالبه خسارت نماید. مسئولیت مدنی وکیل براساس قانون مدنی، قانون مسئولیت مدنی، قانون وکالت، آیین‌نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری و سایر قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط قابل پیگیری است. برخی از موارد تخلف وکیل عبارتند از:
عدم رعایت مصلحت موکل: براساس ماده 667 قانون مدنی، وکیل (اعم از وکیل دادگستری و وکیل مدنی) مکلف است در تمام اقدامات و تصمیمات خود، مصلحت موکل را رعایت کند و از حدود اختیارات و منافع او خارج نشود. این تکلیف نه‌تنها شامل رعایت مصالح حقوقی و مالی موکل در جریان دادرسی است (وکیل باید تعهدات حرفه‌ای خود را در زمان معقول و متعارف، با دقت کافی و بدون سهل‌انگاری و همچنین، انجام اقدامات مقتضی در مواعد قضایی و قانونی، انجام دهد، بلکه مستلزم شفافیت و اطلاع‌رسانی دقیق درباره روند پرونده به موکل نیز می‌باشد. همچنین، مستنبط از ماده 1 قانون مسئولیت مدنی، چنانچه عدم رعایت مصلحت موکل موجب ورود خسارت به وی شود، وکیل ملزم به جبران آن خسارت خواهد بود.
افزون بر این، به‌موجب آیین‌نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری و منشور اخلاق حرفه‌ای وکالت، هرگونه اقدام برخلاف مصالح موکل تخلف انتظامی محسوب می‌شود و موجب مسئولیت انتظامی وکیل خواهد بود. رعایت مصلحت، وفاداری، صداقت، شفافیت و پاسخ‌گویی نسبت‌به موکل، از اصول اساسی و وظایف حرفه‌ای وکیل می‌باشند.
تخلف از اصول اخلاقی: ارتکاب هریک از اعمالی که با شأن و منزلت وکالت سازگار نیست، و وکیل طبق منشور حرفه‌ای وکالت ملزم به رعایت آن بوده است.
تضاد منافع: تعارض منافع، شرایطی است که در آن، احتمال تقابل و خدشه‌دارشدن منافع وکیل و موکل، خواه به‌صورت مستقیم و خواه به‌صورت غیرمستقیم (مانند بستگان، شرکای کاری) برود، به‌نحوی‌که از مصادیق منافع مشترک باشد و درنتیجه، صداقت و وصف امانت‌داری وکیل را مورد تردید قرار دهد.
راه‌های شکایت از وکیل
موکل می‌تواند به روش‌های مختلفی از وکیل متخلف شکایت کند:
شکایت به کانون وکلای دادگستری یا مرکز وکلای قوه قضائیه: اولین قدم برای شکایت از وکیل، مراجعه به کانون وکلای دادگستری یا مرکز وکلای قوه قضائیه (براساس عضویت وکیل در هریک از این دو نهاد) است. این دو نهاد به‌عنوان نهادهای ناظر بر فعالیت وکلا، موظف هستند به شکایات موکلان رسیدگی کنند.
طرح دعوی در دادگاه: درصورتی‌که تخلف وکیل منجر به خسارت به موکل شده باشد، موکل می‌تواند به دادگاه مراجعه کرده و از وکیل مطالبه خسارت نماید.
نتیجه‌گیری
رابطه وکیل و موکل، یک رابطه پیچیده و حساس است که نیازمند رعایت حقوق و تکالیف طرفین است. موکل حق دارد از وکیل انتظار داشته باشد که با تمام توان و دانش حقوقی خود، از حقوق وی دفاع کند. از سوی دیگر، وکیل نیز موظف است به تکالیف خود در قبال موکل عمل کند و از حقوق وی محافظت نماید. با آگاهی از حقوق و تکالیف، موکلان می‌توانند از حقوق خود به‌نحو احسن دفاع کنند و وکلا نیز می‌توانند با رعایت اصول اخلاقی و حرفه‌ای، در عمل به وظایف و تعهدات خود موفق باشند.
فریبا اقبالی
فریبا اقبالی
09 شهریور 1404