مقدمه

در جامعه معاصر ایران، تحت تأثیر قوانین اسلامی و عرف جاری، موضوع هبه از اهمیت بسیاری برخوردار است. هبه، به معنی بخشیدن مال یا اموال به دیگری بدون هیچ چشم‌داشتی، از جمله موضوعاتی است که گاه با پیچیدگی‌های حقوقی روبرو می‌شود؛ به‌ویژه زمانی که میان زوجینی که از یکدیگر جدا شده‌اند رخ می‌دهد. در این مقاله به بررسی امکان‌پذیری و شرایط رجوع از هبه، با تمرکز بر هبه طلا از طرف زوج به زوجه و شرایط قانونی و شرعی آن می‌پردازیم.

تعریف هبه

مفهوم فقهی و حقوقی هبه 

هبه، طبق تعریف فقهی، عقدی است که به‌موجب آن، فردی مال خود را به دیگری می‌بخشد. از حیث حقوقی نیز، هبه به معنی انتقال رایگان ملکیت از واهب (بخشنده) به متهب (گیرنده) است. در ایران، این عقد به موجب قانون مدنی و براساس مواد ۷۹۵ تا ۸۰۷ تعریف و تنظیم شده است.

شرایط صحت هبه 

صحت هبه نیازمند وجود شرایطی نظیر بلوغ، عقل، قصد و رضایت است. علاوه بر این، واهب باید مالک مطلق هبه باشد و مورد هبه، مالیت و قابلیت تسلیم را دارا باشد.

رجوع از هبه

شرایط رجوع

براساس ماده ۸۰۳ قانون مدنی، واهب می‌تواند در شرایطی از هبه خویش رجوع کند؛ اما این حق به‌طور مطلق نیست و دارای محدودیت‌هایی قانونی، شرعی و اخلاقی است.

موانع حقوقی و شرعی

از جمله مهم‌ترین موانع رجوع از هبه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

مرگ متهب یا واهب: با مرگ هر یک، هبه کامل شده و امکان رجوع وجود ندارد.

وظیفه اخلاقی و عرفی: در مواردی مانند هبه‌های خانوادگی، به‌ویژه مابین زوجین، نکات اخلاقی و عرفی می‌تواند مانعی برای رجوع محسوب شود.

بررسی هبه طلا بین زوجین

هبه طلا به عنوان مصداق خاص

طلا به‌عنوان یک دارایی باارزش و رایج در روابط زناشویی، به‌ویژه در قالب مهریه یا هدایای زناشویی داده می‌شود. سوال اصلی اینجاست که در صورت هبه طلا به‌عنوان هدیه و نه مهریه، آیا امکان‌پذیر است زوج پس از طلاق از آن رجوع کند؟

دیدگاه قانونی و فقهی

در شرایطی که هبه طلا به‌ویژه به عنوان هدیه‌ای در زمان مراسم ازدواج یا به مناسبت‌های دیگر صورت‌ گرفته، در صورت عدم مصرف یا فروش آن، از نظر حقوقی، امکان رجوع وجود دارد. با این‌حال، مسائل عرفی و اخلاقی شاید به‌طور عمده موانع معنوی برای این بازگشت ایجاد کند.

تحلیل قضایی 

در دادگاه‌های حقوقی ایران، تصمیمات متعددی در این‌باره صادر گردیده که نشان‌دهنده پیچیدگی‌ها و تمایزات موردی هر پرونده است. از جمله باید به تأثیر تفاهمات زبانی و نوشتاری در زمان اهدا و تصمیم به رجوع دقت کرد.

توصیه‌های حقوقی

وکلای حقوقی و مشاوران به طرفین این‌گونه دعاوی توصیه می‌کنند که قبل از اقدام به اهدا و در زمان انتخاب بینش حقوقی مناسب، به‌طور کامل از تأثیرات قانونی و احساسی تصمیمات خویش آگاه شوند.

نتیجه‌گیری

در این تحقیق به این نتیجه می‌رسیم که رجوع از هبه طلا توسط زوج پس از طلاق، ضمن داشتن امکان‌پذیری حقوقی، از نظر عرفی و اخلاقی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. طرفین بهتر است با شناخت کامل از جنبه‌های مختلف مسئله و مشورت با یک وکیل مجرب، تصمیمات هوشمندانه‌تری اتخاذ کنند.

مریم بحرینی