پرسش

آیا اعطای تسهیلات (مرخصی) بر اساس ماده ۲۰۰ آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و اقدامات تربیتی کشور مصوب ۱۴۰۰ که بیان می‌دارد: چنانچه زندانی از مرخصی در طول حبس استفاده ننموده، برای وی جمع می‌شود؛ موافق با مقرره قانونی ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری و تبصره‌های آن‌که مرخصی زندانی را ماهیانه ۳ روز تعیین کرده، می‌باشد؟

نظر هیئت عالی

نظریه اداره حقوقی به شماره ۷/۱۴۰۲/۳۶۱ مورخ ۱۴۰۲/۰۶/۰۶ به شرح زیر مورد تأیید می‌شود: با توجه به قیدهای «به تشخیص دادستان» و «حداکثر پنج روز» مذکور در تبصره ۴ ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، از این ماده و تبصره استفاده نمی‌شود که هر زندانی پنج روز در هر چهار ماه مرخصی استحقاقی دارد و این مدت به‌طور خودکار ذخیره می‌شود. اما هرگاه شخص در طول مدت سپری کردن محکومیت نتواند از تمام یا بخشی از مرخصی که به تشخیص مقام اعطا‌کننده واجد شرایط استفاده از آن است، بهره‌مند شود، اعطای مجموع آن در پایان این مدت با لحاظ مواد ۲۰۰ و ۲۰۲ آیین‌نامه سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی و در قالب مرخصی منتهی به آزادی بلامانع است.

نظر اکثریت

ماده ۲۰۰ آیین‌نامه سازمان زندان‌ها خلاف قانون می‌باشد؛ زیرا:

۱) قانون‌گذار در ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری در مقام بیان بوده است و ازآنجاکه قانون‌گذار حکیم می‌باشد، کلمه یا موضوعی را در تقدیر نمی‌گیرد و اصل عدم تقدیر نیز این را بیان می‌کند. بنابراین خود قانون‌گذار در زمان تصویب قانون می‌توانست این نهاد مرخصی منتهی به آزادی را بیان نماید و زمانی که بیان نکرده، پس آیین‌نامه که فرع بر قانون است، نمی‌تواند نهاد جدیدی وضع کند.

۲) متهم و محکوم تحت هر شرایطی باید دارای تأمین باشند، حتی در فرضی که در حال مریضی رو به فوت باشد؛ لذا اعطای تسهیلات مرخصی منتهی به آزادی وی نیز چون ماهیت آن مرخصی است، به طریق اولی باید تأمین از زندانی اخذ گردد و مقرره انتهای ماده ۲۰۰ آیین‌نامه که بیان داشته بدون اخذ تأمین، صد درصد خلاف قانون می‌باشد.

۳) در ماده ۲۰۰ آیین‌نامه بیان شده است که «زندانی می‌تواند» از مرخصی منتهی به آزادی استفاده کند، که درواقع حقی مکتسبه برای زندانی قائل شده است. با توجه به اینکه فلسفه اجرای مجازات، اصلاح وی می‌باشد و اعطای تسهیلات به وی به صلاح‌دید دادستان و قاضی اجرای احکام کیفری بستگی دارد، لذا هیچ حقی برای زندانی در اعطای تسهیلات وجود ندارد و این قسمت از آیین‌نامه نیز خلاف اصول اساسی اصلاح مجرم می‌باشد.

نظر اقلیت

چون در ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی کیفری و تبصره‌های آن، موضوع ماده را به آیین‌نامه آتی ارجاع داده و در آیین‌نامه نیز برای زندانی در راستای سیاست‌های حبس‌زدایی حقوق مکتسبه‌ای قائل شده است، لذا دادستان و قاضی اجرای احکام کیفری باید جمع مرخصی را لحاظ کنند و حتی بدون تأمین زندانی را آزاد نمایند.