چکیده:

عقد معاطاتی نوعی معامله در فقه اسلام و حقوق ایران است که بدون ایجاب و قبول صریح انجام می‌شود. در این نوع معامله، طرفین قصد خود را برای انعقاد معامله از طریق رفتار و کردار خود، مانند مبادله کالا یا خدمات، نشان می‌دهند و نیازی به گفتن الفاظ مخصوص صیغه عقد نیست.

توضیحات:

ارکان عقد معاطاتی:

قصد انشاء: هر دو طرف معامله باید قصد انشاء معامله را داشته باشند، به این معنی که بخواهند مالکیت یا منافع یک چیز را به دیگری منتقل کنند.

عوضین معامله: باید دو چیز در مقابل یکدیگر مبادله شوند، به عبارت دیگر، هر دو طرف معامله باید چیزی را به طرف دیگر بدهند و در مقابل چیزی را از او دریافت کنند.

رضا: رضایت طرفین معامله برای انعقاد معامله ضروری است.

موارد کاربرد عقد معاطاتی:

عقود معاطاتی در بسیاری از معاملات روزمره کاربرد دارند، از جمله:

خرید و فروش: مانند خرید نان از نانوایی یا میوه از میوه‌فروشی

اجاره: مانند اجاره خودرو یا موتور

صلح: مانند صلح یک خودرو در مقابل مبلغی پول

ماهیت حقوقی عقود معاطاتی در ایران:

ماهیت حقوقی عقود معاطاتی در ایران موضوع بحث و اختلاف نظر بین فقهای شیعه بوده است.

دیدگاه مشهور فقها: 

جایز بودن عقود معاطاتی: 

اکثریت قریب به اتفاق فقهای شیعه، از جمله شیخ انصاری، عقود معاطاتی را جایز می‌دانند. 

بر اساس این دیدگاه، طرفین معامله می‌توانند بعد از انجام معامله، آن را فسخ کنند، مگر اینکه در ضمن معامله شرطی برای عدم فسخ درج شده باشد.

دیدگاه اقلیت فقها: 

لزوم عقود معاطاتی: 

عده‌ای از فقیهان مانند شیخ مفید، عقود معاطاتی را لازم می‌دانند. 

 بر اساس این دیدگاه، طرفین معامله بعد از انجام معامله، حق فسخ ندارند و موظف به انجام تعهدات خود طبق شرایط معامله هستند.

حقوق مدنی:

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران به طور صریح در مورد ماهیت عقود معاطاتی اظهار نظر نکرده است. 

برخی از مواد قانون مدنی، مانند ماده ۱۰ و اصل لزوم گویای لازم بودن عقود می‌باشد اما این ماده و اصل لزوم و بقای عقد به طور خاص به عقود معاطاتی اشاره نمی‌کنند اما میتوانند شامل این عقود گردند.

در مورد معاملات ملکی، مطابق قانون ثبت اسناد و املاک، ثبت سند رسمی برای انتقال مالکیت الزامی است، حتی اگر معامله به صورت معاطاتی انجام شده باشد.

نتیجه‌گیری:

در معاملات مهم و با ارزش بالا، بهتر است برای جلوگیری از اختلافات احتمالی، معامله به صورت کتبی و با ذکر تمام شرایط و جزئیات انجام شود تا از اختلافات احتمالی برای اثبات عقود جلوگیری گردد

رضا رمضانی