تکالیف کارفرما در حقوق کار و تامین اجتماعی
مقدمه
در نظام حقوقی ایران، کارفرمایان وظایف و تکالیف متعددی در قبال کارگران دارند که در قانون کار، قانون تأمین اجتماعی و سایر قوانین و مقررات مرتبط تعیین شده‌اند. این تکالیف به‌منظور حفظ حقوق کارگران و ایجاد تعادل در رابطه کارگری و کارفرمایی وضع شده‌اند. رعایت این تکالیف نه‌تنها به نفع کارگران است بلکه به بهبود بهره‌وری و ایجاد محیط کاری سالم و ایمن نیز کمک می‌کند. کارفرمایان باید با آگاهی کامل از این تکالیف به اجرای صحیح آنها بپردازند تا از بروز مشکلات و اختلافات جلوگیری شود.
در ادامه این مقاله به بررسی مهم‌ترین تکالیف کارفرمایان که تخلف از هر یک از آنها منجر به محکومیت کارفرما خواهد شد، خواهیم پرداخت. اما پیش از آن لازم است با تعریف و انواع کارفرما آشنا شویم:
۱- کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق‌السعی کار می‌کند. مدیران و مسوولان و به طور عموم کلیه کسانی که عهده‌‌دار اداره کارگاه هستند، نماینده کارفرما محسوب می‌شوند و کارفرما مسوول کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می‌گیرند. در صورتی که نماینده کارفرما خارج از اختیارات خود تعهدی بنماید و کارفرما آن را نپذیرد در مقابل کارفرما ضامن است.
۲- تکالیف کارفرما در برابر کارگر:
۱-۲- پرداخت حق‌السعی با رعایت حداقل و حداکثر مورد تأیید وزارت کار و پرداخت به‌موقع:
یکی از اصلی‌ترین تکالیف کارفرما، پرداخت حق‌السعی به کارگران است. حق‌السعی به مجموع دریافتی‌های یک کارگر طبق قرارداد کار گفته می‌شود. این دریافتی‌ها شامل مزد، حقوق، کمک عائله‌مندی، حق تأهل، هزینه مسکن، حق خواروبار، ایاب‌وذهاب، مزایای غیرنقدی، پاداش افزایش تولید، حق اولاد، اضافه‌کاری، عیدی، سود سالانه و سایر مزایا می‌شود.
به‌عبارت‌دیگر حق‌السعی شامل تمامی پرداختی‌های قانونی کارفرما به نیروی کار می‌شود و مفهومی فراتر از مزد و حقوق دارد.
مطابق ماده ۳۷ قانون کار: کارفرما موظف است این مبالغ را به‌موقع و به‌طور کامل و مرتب به کارگران پرداخت کند.
۲-۲- رعایت شرایط کار مطابق قوانین و آیین‌نامه‌ها: کارفرما باید شرایط کار را مطابق با مقررات قانونی رعایت کند، این شرایط شامل ساعات کار، مرخصی‌ها، شرایط کار زنان و نوجوانان، رعایت مقررات مربوط به کارهای سخت و زیان‌آور و... می‌باشد. به‌عنوان مثال ساعات کار روزانه نباید از ۸ ساعت تجاوز کند.
۳-۲- پرداخت حق سنوات:
کارفرما، موظف است در پایان قرارداد کار، حق سنوات کارگران را پرداخت کند. این حق شامل مبلغی معادل یک ماه حقوق برای هر سال سابقه کار است. در صورت خاتمه قرارداد به‌دلیل بازنشستگی یا از کارافتادگی، کارفرما باید مبلغی معادل ۳۰ روز حقوق به ازای هر سال سابقه خدمت پرداخت کند.
۴-۲- بیمه کردن کارگران و رعایت حقوق تأمین اجتماعی:
کارفرما موظف است کارگران را تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دهد و حق بیمه‌های مربوطه را به‌موقع پرداخت کند. این تکلیف به‌منظور تأمین امنیت اجتماعی و اقتصادی کارگران و خانواده‌های آنان است.
تأمین اجتماعی یکی از مهم‌ترین نهادهای حمایتی در هر جامعه‌ای است که وظیفه حمایت از کارکنان و کارگران را برعهده دارد. یکی از مهم‌ترین وظایف کارفرمایان در این سیستم، بیمه نمودن و پرداخت حق بیمه کارکنان است و عدم انجام این وظیفه می‌تواند منجر به محکومیت‌های حقوقی و کیفری کارفرما شود. بنابراین کارفرمایان باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشند تا از بروز مشکلات قانونی و محکومیت خود جلوگیری کنند.
۳- ضمانت اجراهای قانونی:
در صورت عدم پرداخت حق بیمه توسط کارفرما، چندین ضمانت اجرای قانونی وجود دارد.
۱-۳- ضمانت اجرای حقوقی: کارگر می‌تواند از طریق مراجع قانونی کارفرما را به پرداخت حق بیمه معوقه الزام کند.
۲-۳- ضمانت اجرای کیفری: طبق ماده ۱۴۸ قانون کار، کارفرمایانی که از بیمه کردن کارگران خود خودداری کنند، علاوه بر پرداخت کلیه حقوق متعلق به کارگر، به جریمه نقدی معادل دو تا ده برابر حق بیمه مربوطه محکوم خواهند شد.
۳-۳- ضمانت اجرای مقرر در قانون کار: مراجع قانونی می‌توانند کارفرما را به پرداخت حق بیمه و جریمه‌های مربوطه محکوم کنند.
طبق ماده ۳۹ قانون تامین اجتماعی، کارفرما مکلف است حق بیمه مربوط به هر ماه را حداکثر تا آخرین روز ماه بعد به سازمان بپردازد. همچنین صورت مزد یا حقوق بیمه‌شدگان را به ترتیبی که در آئین‌نامه طرز تنظیم و ارسال صورت مزد که به تصویب شورای عالی سازمان خواهد رسید به سازمان تسلیم نماید.
طبق ماده ۱۴۸ قانون کار: کارفرمایانِ کارگاه‌های مشمول این قانون مکلفند براساس قانون تأمین اجتماعی نسبت به بیمه نمودن کارگران واحد خود اقدام نمایند.
ماده ۱۸۳ قانون کار:
کارفرمایانی که بر خلاف مفاد ماده ۱۴۸ این قانون از بیمه نمودن کارگران خود خودداری نمایند، علاوه بر تأدیه کلیه حقوق متعلق به‌کارگر (سهم کارفرما) با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به جریمه نقدی معادل دو تا ده برابر حق بیمه مربوطه محکوم خواهند شد.
علاوه بر تشکیل پرونده بیمه برای کارگاه در سازمان تأمین اجتماعی و اخذ کد کارگاهی و بیمه نمودن کارکنان و ارسال به‌موقع و مرتب لیست بیمه ماهیانه، کارفرمایان یک وظیفه مهم دیگر نیز دارند و آن تهیه بیمه مسوولیت مدنی کارفرمایان برای تمامی کارکنان است. بیمه مسوولیت کارفرمایی، یکی از مهم‌ترین بیمه‌نامه‌ها برای کارفرمایان است که مسوولیت‌های مدنی آنها را در قبال کارکنان پوشش می‌دهد. این بیمه‌نامه به‌منظور جبران خسارت بدنی و جانی کارکنان در محیط کار و در حین انجام کار در صورت وقوع حوادث کاری است که به‌دلیل قصور یا اهمال کارفرما رخ می‌دهد. منظور از جبران خسارت بدنی، شامل پرداخت هزینه‌های پزشکی و همچنین غرامت نقص عضو و از کارافتادگی و فوت کارگران می‌باشد.
۴- تکالیف کارفرما در خصوص بیمه مسوولیت کارفرما به شرح ذیل است:
۱-۴- تهیه بیمه‌نامه مسوولیت
۲-۴- اطلاع‌رسانی به کارکنان
۳-۴- رعایت شرایط ایمنی
۴-۴- گزارش‌دهی حوادث
۵-۴- پرداخت حق بیمه مربوطه.
۵- حفظ بهداشت و ایمنی محیط کار:
یکی دیگر از مهم‌ترین تکالیف کارفرما حفظ بهداشت و ایمنی محیط کار است. کارفرما باید از ابزار و تجهیزات استاندارد استفاده کرده، تجهیزات ایمنی لازم را در اختیار کارگران قرار و نحوه استفاده از آنها را به کارگران آموزش داده و نظارت مستمر بر شرایط بهداشتی و ایمنی محیط کار داشته باشد. این تکلیف به‌منظور جلوگیری از وقوع حوادث کار و حفظ سلامت جسمی و روانی کارگران وضع شده است.
به موجب ماده ۶۵ قانون تأمین اجتماعی در صورت وقوع حادثه ناشی از کار، کارفرما مکلف است اقدامات لازم اولیه را برای جلوگیری از تشدید وضع حادثه‌دیده به عمل آورده و مراتب را ظرف سه روز اداری کتباً به اطلاع سازمان برساند. در صورتی‌که کارفرما بابت اقدامات اولیه مذکور، متحمل هزینه‌ای شده باشد، سازمان هزینه‌های مربوطه را خواهد پرداخت.
۶- تکالیف کارفرما در زمینه قراردادهای پیمانکاری:
با توجه به ماده ۳۸ قانون تأمین اجتماعی، کارفرمایان در قراردادهای پیمانکاری دارای مسوولیت‌های زیر هستند:
۱-۶- بیمه کارگران: کارفرما باید پیمانکاران را موظف کند که پرسنل شاغل در اجرای پیمان‌ها را نزد سازمان تأمین اجتماعی بیمه کنند. همچنین، لیست حقوق و دستمزد و حق بیمه مقرر را در برابر مواد ۲۸ و ۳۹ قانون تأمین اجتماعی را در مهلت مقرر به سازمان ارسال و پرداخت کنند.
۲-۶- اطلاع‌رسانی به سازمان: کارفرما باید همزمان با ابلاغ قرارداد به پیمانکاران، یک نسخه از آن را به سازمان تأمین اجتماعی ارسال کند.
۳-۶- کسر و نگهداری مبالغ: پنج درصد هر صورت وضعیت یا صورت‌حساب پرداختی به پیمانکاران را کسر و نگهداری کرده و آخرین قسط پیمانکاران را موکول به صدور مفاصاحساب سازمان تأمین اجتماعی نمایند.
۴-۶- اطلاعات پایان کار: در خاتمه کار، اطلاعات مورد نیاز مانند میزان کل کارکرد و تاریخ خاتمه را به سازمان تأمین اجتماعی اعلام کرده و پیمانکاران را جهت اخذ مفاصاحساب به سازمان راهنمایی نمایند.
۵-۶- پرداخت بدهی‌ها: در صورتی که یک‌سال از پایان یا تعلیق یا فسخ قراردادهای پیمانکاری بگذرد و پیمانکاران اقدام به ارائه مفاصاحساب سازمان تأمین اجتماعی به واگذارندگان کار ننمایند، کارفرما موظف است، حداکثر ظرف مهلت ۲۵ روز از تاریخ ابلاغ بدهی، پیمانکاران را به میزان ۵ درصد و آخرین قسط به حساب سازمان واریز کند.
۶-۶- مسوولیت پرداخت حق بیمه: در صورت عدم رعایت مراتب اشاره شده، مسوولیت پرداخت حق بیمه مقرر و متفرعات آن بر عهده کارفرما کار خواهد بود.
بهتر است کارفرمایان قبل از انعقاد قراردادهای پیمانکاری با متخصصان حقوقی مشورت کنند تا مسوولیت ها و خسارات قانونی را به حداقل برسانند.
۷- تکالیف کارفرما در زمینه نقل‌وانتقال کارگاه:
با توجه به قانون تأمین اجتماعی، نقل‌وانتقال کارگاه‌ها دارای تشریفات خاص خود می‌باشد. اگر کارفرما قصد نقل‌وانتقال کارگاه را داشته باشد، می‌بایست تصفیه حساب با بیمه تأمین اجتماعی انجام دهد. این تصفیه‌حساب شامل انتقال سوابق بیمه و مستمری‌ها به صورت رسمی یا غیررسمی خواهد بود. در صورتی که کارفرما این مراحل را رعایت نکند، ممکن است مشکلات عدیده‌ای برای انتقال دهنده و انتقال‌گیرنده پیش آید.
۸- تکالیف کارفرما نسبت به نیروی کار نوجوان:
با توجه به قانون کار جمهوری اسلامی ایران، کارگران نوجوان به کارگرانی گفته می‌شود که در بازه سنی ۱۵ تا ۱۸ سال می‌باشند. این قانون، ممنوعیت کار افراد زیر پانزده سال را مقرر داشته است. به عبارت دیگر، اشخاص زیر ۱۵ سال، صغیر محسوب می‌شوند و به کار گماردن آنها ممنوع است. همچنین، کارگر نوجوان کسی است که سنش بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام باشد. در صورت استخدام کارگر نوجوان، آزمایش‌های پزشکی توسط سازمان تأمین اجتماعی برای حفظ سلامتی او ضروری است. همچنین، قانون کار محدودیت‌هایی را در رابطه با ساعات کار کارگران نوجوان نیز منظور دارد که عدم رعایت آنها منجر به محکومیت کارفرما خواهدشد.
۹- تکالیف کارفرما نسبت به نیروی کار بازنشسته کشوری یا لشگری:
استخدام نیروی بازنشسته دارای شرایط خاصی است. براساس قانون، استخدام یک فرد بازنشسته در یک مجموعه تنها در مواردی خاص امکان‌پذیر است. اگر کارفرما به این نکات توجه نکند، نه تنها برای کارفرما بلکه برای فرد بازنشسته نیز مشکلاتی پیش خواهد آمد.
۱۰- وظایف و تکالیف کارفرما نسبت به نیروی تبعه خارجه:
استخدام نیروی کار تبعه خارجه در ایران یک موضوع پر چالش است. کارفرمایان باید موارد زیر را در نظر بگیرند:
۱-۱۰- محدودیت‌ها: اتباع خارجی نمی‌توانند به طور عمومی در ایران مشغول به کار شوند مگر اینکه دارای روادید ورود با حق کار مشخص باشند. داشتن پروانه کار معتبر نیز برای آنها الزامی است.
همچنین کارفرمایان صرفاً می‌توانند اتباع خارجی را در عنوان شغلی مندرج در پروانه کار آنها به کار گیرند در غیر این صورت مسوولیت حقوقی و کیفری خواهند داشت.
۲-۱۰- هزینه‌ها: استخدام نیروی کار تبعه خارجه ممکن است هزینه‌های بیشتری نسبت به کارگران داخلی داشته باشد.
۳-۱۰- مسائل قانونی: قراردادهای استخدامی با اتباع خارجی باید با دقت و با رعایت قوانین کار و تأمین اجتماعی منعقد شود.
بهتر است کارفرمایان قبل از استخدام نیروی کار تبعه خارجه با متخصصان حقوقی و وکلای متخصص کسب‌وکار مشورت کنند تا مشکلات قانونی را به حداقل برسانند.
۱۱- تکالیف کارفرما نسبت به نیروی کارآموز و کارورز
نسبت به موارد اخیر از تکالیف کارفرما در مقاله‌های آتی به طور مفصل به بحث و بررسی خواهیم پرداخت.
۱۲- در ادامه به مراجع رسیدگی به تخلفات کارفرمایان اشاره مختصری خواهیم داشت:
۱-۱۲- شورای اسلامی کار:
این شورا از نمایندگان کارگران و کارکنان به انتخاب مجمع عمومی و نماینده مدیریت، تشکیل می‌شود. وظیفه اصلی این شورا نمایندگی از تمامی کارگران و کارکنان کارگاه در مسائل بین کارگران و کارفرما مانند درخواست‌های جمعی، پیمان‌های جمعی و حل اختلافات به‌وجود آمده بین کارگر و کارفرما است.
۲-۱۲- هیأت تشخیص و هیأت حل اختلاف اداره کار
۳-۱۲- هیأت‌های تشخیص و حل اختلاف سازمان تأمین اجتماعی
۴-۱۲- دادگاه‌های عمومی
۵-۱۲- دادسرا
مراحل و چگونگی شکایت از کافرما در هریک از مراجع فوق را در مباحث آتی و سلسله مقالات مربوط به قوانین کار و تأمین اجتماعی برای مدیران و کارفرمایان بیان خواهیم کرد.
۱۳- راهکارهای جلوگیری از محکومیت کارفرما چیست؟
برای جلوگیری از محکومیت کارفرما در مواجهه با شکایات کارگران، کارفرمایان باید به رعایت قوانین و مقررات کار توجه ویژه‌ای داشته باشند.
در ادامه به برخی از مهم‌ترین راهکارها اشاره می‌کنیم:
۱-۱۳- رعایت قوانین کار و تأمین اجتماعی
۲-۱۳- تنظیم قراردادهای کار اصولی و شفاف
۳-۱۳- پرداخت به‌موقع حقوق و مزایا
۴-۱۳- بیمه کردن کارگران
۵-۱۳- رعایت شرایط ایمنی و بهداشت کارگاه
۶-۱۳- آموزش و آگاهی‌بخشی
۷-۱۳- بهداشت حقوقی و کسب مشاوره حقوقی از وکلا و مشاوران متخصص کسب‌وکار
نتیجه گیری:
رعایت تکالیف قانونی توسط کارفرمایان در نظام حقوقی ایران، نه تنها به حفظ حقوق کارگران و ایجاد تعادل در رابطه کارگری و کارفرمایی کمک می‌کند، بلکه به بهبود بهره‌وری و ایجاد محیط کاری سالم و ایمن نیز منجر می‌شود. کارفرمایان با آگاهی و اجرای صحیح این تکالیف می‌توانند از بروز مشکلات و اختلافات جلوگیری کنند و به ایجاد یک محیط کاری مثبت و سازنده کمک کنند.
توجه به حقوق کارگران و رعایت قوانین کار و تأمین اجتماعی، نه تنها به نفع کارگران است بلکه به نفع کارفرمایان نیز خواهد بود، زیرا کارگران راضی و مطمئن، بهره‌وری بیشتری دارند و به رشد و توسعه کسب‌وکار کمک می‌کنند. بنابراین، کارفرمایان باید با دقت و مسئولیت‌پذیری به اجرای این تکالیف بپردازند تا از بروز مشکلات قانونی و محکومیت‌های احتمالی جلوگیری کنند.
زینب عبداله پور
زینب عبداله پور
27 مرداد 1403